Những ngày này ở Tuy Phong, đi dọc các bãi biển từ Hòa Phú, Chí Công đến Bình Thạnh, Phước Thể, đâu đâu cũng thấy ngư dân đang sửa chữa ngư lưới cụ chuẩn bị cho mùa vụ đánh bắt tôm hùm giống. Không khí rộn ràng tràn ngập vùng biển nơi đây.

            Đàn ông vác lưới, đàn bà cột dây…

            Chúng tôi về xã Bình Thạnh trong những ngày cuối tháng 9 âm lịch khi trời chuyển cơn gió bấc, báo hiệu cho mùa bắt tôm hùm giống của bà con ngư dân địa phương. Dọc bãi biển từ Giành Rái đến Đồi Dương, vô số thúng chai được ngư dân tập trung tại bờ, nhiều đống lưới đùm được bung ra khắp nơi để sửa vá, thay phao, làm búi mới. Thúng, lưới, phao trãi dài bãi cát lẫn trong tiếng cười, tiếng gọi nhau ơi ới của ngư dân…nhộn nhịp biển bờ.

          Vừa hì hục bốc dỡ đống tưới đùm to cất cả mấy tháng trời ra, lão ngư Trần Văn Hơn, 60 tuổi cho biết, nghề lưới đùm ở vùng biển Tuy Phong có từ lâu lắm rồi, nhưng mỗi chổ có cách bắt tôm khác nhau. Ở vùng biển êm sóng như Cửa Sứt (Phước Thể) thì người dân dùng đá san hô đục lỗ to chừng ngón tay trỏ, thả xuống biển để dụ tôm vào làm nơi ở. Hàng trăm cục đá nằm cách nhau chừng một ngang tay, liên kết lại bằng những sợi dây tạo thành dàn, bên trên cột vào những rẻo lưới cũ hay phao xốp thả bồng bềnh trong nước. Kiểu bẫy “2 trong 1” đơn giản mà hiệu quả. Đêm, tôm hùm con bò đi kiếm ăn, gặp những chiếc tổ nhân tạo bèn chui vào, còn những con bơi lơ lửng trong nước thì bám vào lưới. Mỗi sáng, người dân chỉ việc đi kiểm tra, nhấc lên có tôm là “lượm tiền”. Còn ở vùng biển bãi ngang thường có sóng to, con nước chảy mạnh như Hòa Phú, Bình Thạnh, Chí Công thì chủ yếu là dùng búi lưới. Nghề lưới đùm khá đơn giản, chỉ cần tận dụng những tấm lưới cũ, rách có màu xanh nước biển, kết gấp thành búi bùng nhùng, mắc vào sợi dây triên, mỗi búi cách nhau chừng một mét, trên dây triên gắn phao xốp để nhận biết khi thả trên biển. Đánh lưới đùm chỉ cực khi bơi thúng chai, giở từng búi lưới để xem có tôm không, nhưng được cái là không phải lo vì chuyện xăng dầu tăng giá hay mất ăn mất ngủ vì sợ rủi ro. Lưới đùm thả xuống biển rồi, về nhà yên tâm ăn ngủ, sáng ra kéo lưới lên, ít nhiều cũng có tiền. Hôm nào “hên”  cầm chắc cả năm, bảy triệu đồng. Vốn ít lại thu lãi cao nên gần đây người làm nghề lưới đùm cứ tăng lên. Người ít trên dưới 1.000 đùm, nhiều trên 2.000 đùm…

Khu vực Trại Lưới (Bình Thạnh) có gần 50 hộ làm nghề lưới đùm, nhiều hộ đã chuẩn bị xong các dây lưới đùm chờ ngày thả xuống biển, số còn lại đang hối hả cột phao, cắt tỉa làm búi lưới mới... Chỉ tay vào cục lưới vừa mua về, anh Nguyễn Xuân Tâm, 35 tuổi bảo: “Số tiền bỏ ra để làm loại “bẫy” này cao lắm chục triệu đồng, chủ yếu là mua lại lưới cũ, thải ra của các nghề mành mực, mành cá…”. Theo anh Tâm, một kg lưới cũ có giá từ 25-30.000 đồng, với 70 kg lưới này, anh có thể cắt làm được 70-80 búi lưới đùm có chiều dài 1 thước. Dù là lưới cũ, nhưng có độ bền khá cao, sử dụng được 6-7 năm thì mới hư phải thay lưới mới. Tuy nhiên, nếu dùng lâu thì không hiệu quả bởi lưới trở nên “cứng”, tôm hùm con rất khó bám vào.

Tuổi đời, tuổi nghề chưa nhiều, nhưng với sức trẻ, khát vọng vươn lên từ chính quê hương mình, anh Tâm đã tích góp từng vụ tôm để đến giờ có được vốn kha khá là 1.500 búi lưới đùm trên biển. Tuy vậy, mỗi năm mùa đùm chỉ “ăn” được 6 tháng, còn lại phải mưu sinh bằng nghề chăn nuôi kiếm tiền cho mấy đứa con ăn học. Đưa ánh mắt hướng ra biển, anh Tâm bảo nếu vụ tôm năm nay “trúng” thì sang năm sẽ xây lại ngôi nhà chắc chắn hơn để gia đình có cơ ngơi đàng hoàng.

Rời Bình Thạnh, chúng tôi hòa theo dòng người và những chiếc xe ba gác máy chất cao những đống lưới đùm đổ về vùng biển Hòa Thắng (xã Hòa Phú), nơi được coi là thuận lợi cho việc bắt tôm hùm giống. Bãi biển hình chữ C, dài hơn chục km vào mùa săn tôm hùm giống vui nhộn hẳn lên. Dọc bờ biển, thanh niên trai tráng thì lăng xăng bốc vác, chuyển lưới vào điểm tập kết, đàn ông khỏe mạnh thì xông vào bung dỡ từng đóng lưới được xếp lại khi mùa tôm năm trước kết thúc, đàn bà con gái nhanh tay cắt thay lưới “cứng”, cột phao mới…Cơm nước sáng, trưa, chiều tối đều diễn ra ngay tại bãi biển, ăn xong là ai vào việc nấy cho kịp tiến độ. Nhìn những đôi tay rắn rỏi, thoăn thoắt, bước chân chắc nịch, lưng áo đẫm mồ hôi, nhưng trên gương mặt ai nấy vẫn ánh lên niềm vui khi đón mùa “lộc biển”.  

Anh Trần Văn Thành, 46 tuổi, thị trấn Phan Rí Cửa cho biết, việc khai thác tôm hùm con không ảnh hưởng xấu đến môi trường, sinh thái biển. Vì ngư dân chỉ bắt tôm con chứ không bắt tôm mẹ. Năm nay gia đình anh sẽ thả tới khoảng 2.000 đùm, tăng hơn 500 đùm so với năm trước nên gần nữa tháng nay, anh phải huy động cả gia đình cùng nhau gia cố lại lưới, tăng tốc để kịp thả đùm vào đầu tháng 10 âm lịch. Khi nghe chồng nói vui “Mỗi năm chỉ chờ đến dịp này để “lượm tiền”, chị Nguyễn Thị Thu, 42 tuổi dừng tay cột lưới, vén lại mái tóc xòa trước mặt sau cơn gió biển, bộc bạch: Gia đình em gắn bó với nghề lưới đùm hơn 10 năm rồi, cơm mắm, áo quần, sách vở, tết tươi, lễ nghĩa,…cho 4 đứa con và 2 vợ chồng đều nhờ vào lưới đùm này. Năm nay, vợ chồng em cố gắng làm để mong có cái Tết đủ đầy cho con cái…

“làm giỡn, ăn thiệt”

Tôm hùm - loài hải sản quý và có giá trị kinh tế cao đang đem lại nhiều đổi thay cho các vùng quê nghèo ven biển. Con tôm giống hoàn toàn phụ thuộc vào khai thác tự nhiên nên từ ngày nghề nuôi tôm hùm hưng thịnh, cũng chính là thời điểm những làng nghề săn tôm hùm giống phát triển.

Mùa tôm hùm giống bắt đầu từ tháng 10 năm nay và kết thúc vào tháng 4 âm lịch năm sau, kéo dài trong 6 tháng. Dù là nghề tuyến lộng, nhưng ngư dân vẫn quan niệm “vạn sự khởi đầu nan”, khi thả đùm cũng phải coi ngó ngày tháng đâu đó kỹ lưỡng để không gặp vụ mùa thất bát. Thường, ngư dân chọn thả mùa lưới đùm vào các ngày 3, 6, 9 tháng 10 âm lịch. Khi thả, phải vào buổi sáng sớm, canh con nước êm để dây lưới định hướng di chuyển của con tôm khi biển động sóng xô…

Trò chuyện với nhiều lão ngư thì được biết, năm nay ốc sò lại dày hơn cá mực, vùng đáy nước trồi mạnh hơn, biển động sóng lớn chắc con tôm sao, xanh, đinh…sẽ về nhiều. Đặc tính của con tôm hùm giống sống dưới đáy biển, nếu thời tiết biển động liên tục, sóng lớn thì tôm hùm giống sẽ trồi lên mặt nước theo dòng hải lưu bơi vào vùng biển gần bờ. Chính vì thế, biển động mới có tôm, biển động nhiều thì tôm nhiều, biển động ít tôm ít. Hơn nữa, con tôm ở xứ biển này sinh sống khỏe lắm, ít bị dịch bệnh nên các vùng nuôi tôm hùm lớn ở Phú Yên, Khánh Hòa…rất ưu chuộng. Cái nghề “làm giỡn, ăn thiệt” này cũng đem lại sự đổi đời cho nhiều người. Cách đây hơn năm, vừa “trúng” tôm, vừa được giá, trung bình mỗi ngày, người bắt ít cũng 20 - 50 con, người trúng nhiều 150 - 180 con, giá tôm từ 55.000 đồng/con tôm xanh, 220.000 đồng/con tôm sao. Qua một đêm, một ngư dân “bỏ túi” từ 3-5 triệu đồng. Chỉ 6 tháng trời, có gia đình đã thu hơn 400 triệu đồng tiền bán tôm hùm giống...

          Đứng nhìn đại dương xanh bao la tít tận chân trời trong tiếng sóng bạc đầu theo cơn gió bấc, tôi nghe “lộc biển” đang về làng biển…